3.ebaluaketa

1.      Zein da XV. Mendeko aldaketa nagusia ?

XV. mendeak bizimoduaren eta gizakiak bere buruaz zeukan kontzeptuaren aldaketa  handia ekarri zuen. Aldaketa horri Errenazimentu esaten zaio non berrikuntza esparru hauetan gertatu. Ekonomia. Nazioarteko merkataritzaren eta bankaren sorrerarekin, dirua bihurtu zen jarduera guztien eragile. Politika. Estatu nazionalak sortu eta monarkiak indartu egin ziren eta politika Elizaren babesetik aldendu. Bizitza ulertzeko modua. Indibidualismoaren gorakada, agintearen aurrean jarrera kritikoa eta norbanakoaren askatasunaren baieztapena.

2.      Zein da mende horren amaieran XV. Mendean gertatzen den gertaera nagusia ?

Aldaketa horiei elizaren bizitza berritzeko behar larria eta premiazkoa gehitu behar zaizkio . Aita santu eta gotzain batzuek ardura handiagoa jarri zuten artean   eta botereari eusten , fededunen espiritualtasunean baino . Era berean, behe-kleroak prestakuntza eskasa zuen eta ez zuen oso bizimodu eredugarria egin eta herriaren heziketa-maila ere txikia zen eta azken judizioaren eta infernuaren beldurrez bizi.

Aldaketaren aldeko lehen ahotsetako bat Erasmo Rotterdamgoa (1469-1536) humanistarena eta biblia fededunek hitz egiten zituzten hizkuntzetara itzuli proposatu.

4-Zer egin behar izan zuen Eliza katolikoak ? Zer erabaki zuen ?

Erreforma protestantea Europan hedatu zen. 1534an, Henrike VIII.a Eliza katolikotik aldendu zen, bere burua anglikanoaren buruzagi aldarrikatuzuenean. Joan Kalbinek erreforma protestantea ezarri zuen Generan. Haren arabera, denok açgaude Jainkoak salbatzera edo kondenatzera aurretiaz bideratuta. Erreforma katoliko edo kontraerreforma esan . Katolizismoak errefgorma protestanteari em,andako erantzuna. Historiako kontzilio luzeena izan zen : 1545etik 1563 ra iraun zuen, tyrenton egin eta Paulo III.a aita santuak deituta. Kontzilioak b helburu zuen , bnatetik protestantismoak eragindako galderen aurrean eta bestetik kleroa prestatzeko eta kristauak hobeto hezteko beharrezko arauak dekretatzea.

6-Zer da sekularizazioa? Zein izango da bere eragina ?

Sekularizazioa gizarteak bizitako aldaketa-prozesu sakon bati ematen zaion izena da, zeinean erlijioari estuki loturiko balioek zein erakundeek indarra galtzen duten, balio ez-erlijiosoen eta erakunde sekularren mesedetan. Sekularizazioa, horrela, nagusiki soziologian zein filosofian erabilitako kontzeptua da. Sekularizazioaren tesia, bere aldetik, modernizazioaren bidez erlijioak gizarte-bizitzan zein gobernuetako erabakietan eraginik izango ez duenaren ustea da.
Sekularizazioa teoria gisa edo prozesu historiko gisa uler daiteke. Teoria gisa hartuz, Karl Marx, Sigmund Freud, Max Weber eta Émile Durkheim bezalako gizarte-zientzialariek azaldu zuten nola gizarteen modernizazioarekin batera erlijioaren eraginaren gainbehera zetorren.
Historialarien ikuspegitik, sekularizazioak bestelako zentzua du. Horren arabera, Eliza atolikoak gobernu desberdinekin izandako harremanen aldaketari deritzo, zeinaren ondorioz gobernuen gain Elizak zuen eragina gutxitu baitzen. Horri lotuta, Elizaren batekin lotura formalik ez duen estatu-egitura sortu zen, estatu sekularra hain zuzen.
7- Zer eragin du ilustrazioa?

Europako kultur eta filosofi mugimendua izan zen ilustrazioa. "Argien mendea" ere esan izan zaio (XVIII. mendea), gizateriaren ilunpeak arrazoimenaren bidez "argitzea" baitzuen helburu. Burgesiaren goraldi eta zientzien aplikazio teknikoen garapenari  lotuta zegoen mugimendua. Horren oinarrian filosofo frantsesen lanak eta arrazionalismoa daude: errealitate fisikoak aztertzeko erabilitako metodoa errealitate ekonomiko, politiko, erlijioso eta beste askori ere aplikatu nahi izan zioten. Gizartearen ideia eta pentsamoldeak aldatu egin nahi zituzten, hiru zutabeotan oinarrituz: gizabanakoaren balioa, arrazoimena eta aurrerapena.

Politikan, ilustrazioaren isla despotismo ilustratua izan zen. Baina horrekin batera teoria errepublikar eta antikolonialistak agertu ziren eta horiek izango ziren Ilustrazioari amaiera emango zion iraultza burgesaren oinarri. Mugimendu horretako pertsonaia nagusiak Frantzian Montesquieu, Voltaire eta Rousseau izan ziren; Alemanian Wolff eta Kant. Italian eta Espainian Ilustrazioak etena eragin zuen gutxiengo ilustratu eta herri katolikoaren artean.

Euskal Herriak XVIII. mendean kultur loraldi oparoa bizi izan zuen, Hegoaldean batez ere. Lekeitio, Mutriku, Bilbo eta Donostian egiten ziren bilkura-solasaldien bitartez gorpuztu zen. Itsaso-portu zuten herri haietara errazago iristen ziren atzerriko berri eta argitalpenak, Frantziatik batez ere. Hala ere, barnealdeko herri batean, Azkoitian hain zuzen, zegoen talde dinamikoena. Mugimenduaren bultzatzaile nagusiak Euskal Herrian Azkoitiko Zalduntxoak izan ziren, Peñaflorida kondearen inguruan bildurik. Euskal Herriaren Adiskideen Elkartea eta Bergarako Erret Mintegia sortu zuten. Halaber, orduantxe jaio zen apologisten mugimendua, aita Larramendiburu zuela.

8- Zer arazo agertzen dira xv mendetik aurrera zientzialariekin?baten bat azaldu.

San Juan de la Cruz, zeinen jaiotza-izena zen Juan de Yepes Álvarez eta Juan de San Matías fraide bezala bere lehen identifikazioa (Fontiveros, Avila, Espainia, 1542ko ekainaren 24a - Úbeda, Jaen, 1591ko abenduaren 14a), erlijioso bat eta Errenazimentu espainiarreko olerkari mistikoa izan zen. Aginduko berritzailea izan zen Karmeldarrak eta Karmeldarren Aginduko kofundatzailea OinutsakTeresa de Jesús Santuarekin. 1952etatik olerkarien nagusia da hizkuntzaespainiarrean.

Hirietako eta erreinuetako aurrerapen ekonomikoak, beste kultura batzuekiko merkataritza-kontaktuak, ikerketa|estudio|ikasketa humanistikoen susperraldia posible egin zuen komentuetatik harantz, mendebaleko tradizio kulturala Erdi Aroan zehar mantendu zutenetatik. "Humanismo" hau, humanitas-a, Leonardo Bruni de Cicerón-ek

eta Aulo Gelio-k moldatutako hitza, zen "bihozbera edo gizonaren|gizakiaren duintasunerako egokiak" diren ikerketak|estudioak|ikasketak jakinarazteko.

Halaber, naturaren behaketak|oharrak eta ikerkuntza-espiritu berriak, produzitu zuten garaiaren nahiko pertsona famatuk, unibertsoari buruz ideia zaharrekin, beste gauza batzuen artean, apur zezatela. Hark hurrengo mendean eramango du Galileo Galilei bezala irudi agerpenera.

Aldi berean, eta idazki greziarren berrirakurketako eta kontinentearen|edukitzailearen gaineko eragin arabiarreko urteetako ondorio bezala, Lurrak esfera-forma|era|sasoia zuela onartu zen.

9- Nortzuk izan ziren, XIX. mendearen amaieran, Elizaren protagonistak? Zer egin zuten?

Charles de Foucauld (Estrasburgo, 1858 – Tamanrasset, 1916) frantses esploratzaile eta misiolaria. Armadako ofiziala zela, esplorazio-bidaia bat egin zuen Marokora (1883-1884). 1886an gudarostea utzi eta Notre-Dame-des-Neigeseko tropan sartu zen (1890). Palestinan, Sirian eta Aljerian egonaldiak egin zituen. Apaiz egin (1901) eta ermitau-misiolari egin zen Saharan, hasieran Beni Abbesen, eta gero Tamanrasseten (1905). Senusiek hil zuten. Rennaissance du Maroc (1888, Marokoren Errenazimentua, Duveryer laguntzaile zuela), eta tuaregei buruzko lanak idatzi zituen: Grammaire et Dictionnaire fançais-touareg, Touareg-français, Poésies touaregs, eta erlijio-liburuak.

Foucauld-ek kokatzen dute 1884ko uztailetik aurrera fedearen atalasean, nahiz eta bere behin betiko konbertsioak urteak eskatu. 1886an, Foucauld itzuli zen espiritualki oso pertsona egongaitza, otoitza askotan errepikatzera helduko lukeena: «Jainko nirea, bazaude, eragin ezazu nik ezagut» zaitzadala, sartzen zen bitartean eta elizatik irteten zen behin eta berriz. Bere topaketa eta Henri Huvelin apaizarekiko aitormena 1886ko urriaren 30ean, aldaketa erabakigarria bere bizitzan produzitu zuen. 1897 eta 1900 bitartean Lur Santuan bizi izan zen eta Nazareteko clarisan arteko santutasun ospea lortu zuen. Eremutarren bizitza eramatera pobrezia idealeko bere bilaketak, sakrifizioko eta penitentzia askoz erradikalagoko, gero eta gehiago eraman zuen.